Δραστηριότητες για "Το Μάζεμα των Ελαιών στη Μυτιλήνη" του Χατζημιχαήλ | Νηπιανθάκια

Δραστηριότητες για "Το Μάζεμα των Ελαιών στη Μυτιλήνη" του Χατζημιχαήλ

Προσέγισση του Έργου Τέχνης με τον τίτλο "Το Μάζεμα των Ελαιών στη Μυτιλήνη" του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ.

Σκοπός: Σκοπός είναι να γνωρίσουν στοιχεία για την ελιά και το λάδι και να δημιουργήσουν μια εικαστική σύνθεση με τα φύλλα και τα κλαδιά του δέντρου της ελιάς, με το όνομα “ο ελαιώνας της τάξης μας”.

Λόγοι επιλογής του έργου:

   Η επιλογή του συγκεκριμένου έργου τέχνης έγινε λόγω του θέματος που αγγίζει (ελιά και λάδι) και λόγω της πρωτοτυπίας της τεχνικής του ζωγράφου, καθώς το έργο δεν είναι ζωγραφισμένο σε καμβά, αλλά σε ένα πανί χρησιμοποιώντας λαδομπογιές.

Ταυτότητα του έργου:

   Το συγκεκριμένο έργο τέχνης είναι δημιούργημα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, ή αλλιώς Θεόφιλου Κεφαλά, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, ο οποίος γεννήθηκε στη Λέσβο το 1870 και απεβίωσε το 1934. Το έργο του “το μάζεμα των ελαιών” ολοκληρώθηκε το 1933 και είναι ζωγραφισμένο με λάδια (λαδομπογιές) πάνω σε ένα πανί άγνωστων διαστάσεων. Στη ζωγραφική του δεν υπάρχει η αίσθηση του βάθους με γεωμετρικές γραμμές και σημείο φυγής με αποτέλεσμα το έργο του να φαίνεται επίπεδο. Για να αποδώσει το βάθος, ζωγραφίζει πιο μεγάλες τις φιγούρες που βρίσκονται κοντά και πιο μικρές τις φιγούρες που βρίσκονται πιο μακριά. Τα πινέλα τα έφτιαχνε ο ίδιος από τρίχες αλόγου και για τα χρώματα κοπανούσε λουλούδια και χορτάρια που έβρισκε άφθονα στη φύση μαζί με κρεμμύδια και φλούδες ροδιού, τα οποία ανακάτευε με τις μπογιές που χρησιμοποιούσαν οι μπογιατζήδες. Κάποιες φορές μάλιστα για να δέσουν όλα, πρόσθετε γάλα συκιάς ή αυγό.

Περιγραφή:

   Στο έργο τέχνης του Θεόφιλου απεικονίζονται εφτά λαϊκοί άνθρωποι της ελληνικής υπαίθρου σε έναν ελαιώνα (στη Μυτιλήνη, όπως αναφέρεται στον τίτλο του έργου) που μαζεύουν τις ελιές και έχουν ως φόντο τη θάλασσα. Μια ανδρική φιγούρα προσπαθεί με ένα ραβδί να φτάσει τα κλαδιά των ελαιόδεντρων, ώστε να ρίξει τις ελιές στο έδαφος και οι υπόλοιπες φιγούρες συλλέγουν τις ελιές που πέφτουν από τα δέντρα στα καλάθια που κρατούν. Τα χρώματα που κυριαρχούν είναι το μπλε, το πράσινο, το κόκκινο, η απαλή ώχρα και το μαύρο για την απόδοση των λεπτομερειών και των περιγραμμάτων. Στο πανί, επίσης, ο ζωγράφος αναγράφει ασύντακτα στην καθαρεύουσα τον τίτλο του έργου, το όνομά του και την χρονολογία που ολοκλήρωσε το έργο του.

(Το μάζεμα των ελαιών εν Μυτιλήνη Έργον Θεόφιλου Γ. Χ. Μιχαήλ 1933)

Ανάλυση:

Παρατηρούμε τα ρούχα των ανθρώπων αυτών και συνδέουμε τις γνώσεις μας σχετικά με το πότε γίνεται το μάζεμα των ελαιών, οπότε τοποθετούμαστε χρονικά στον μήνα Νοέμβρη περίπου.

Ερμηνεία:

Κοιτάζοντας το συγκεκριμένο έργο τέχνης μεταφερόμαστε στην ελληνική ύπαιθρο και μπαίνουμε στη διαδικασία να σκεφτούμε πώς γινόταν τότε το μάζεμα της ελιάς και πώς σήμερα. Παλαιότερα χρησιμοποιούσαν μόνο τα χέρια τους, ενώ τώρα τα μηχανήματα έχουν λύσει τα χέρια.

Κρίση – Συμπεράσματα:

Το έργο δίνει μια γλαφυρή εικόνα της ελληνικής υπαίθρου και της αγροτικής ζωής που συνδέεται άμεσα με το δέντρο της ελιάς που, ως αειθαλές, αποτελεί σύμβολο της ελληνικής φύσης και ζωής. Η ελιά στο πέρασμα των αιώνων τείνει να αποτελεί την πεμπτουσία του ελληνικού πολιτισμού. Η ελιά, η θάλασσα και ο φωτεινός ήλιος είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το κλίμα και την ομορφιά του ελληνικού τοπίου.

Στάδια προσέγγισης του έργου τέχνης:

1ο Στάδιο

Η παιδαγωγός διαβάζει στα παιδιά το “παραμύθι της ελιάς” (υπάρχει ελεύθερο σε μορφή βίντεο στο youtube). Μέσω αυτής τη δραστηριότητας τα παιδιά έρχονται σε πρώτη επαφή με το θέμα της ελιάς και γνωρίζουν τη χρησιμότητα αυτού του δέντρου. Το παραμύθι αυτό μπορούμε επίσης να το δραματοποιήσουμε, ώστε η ιστορία να γίνει πιο παραστατική.

Μπορούμε με αφορμή το παραμύθι να ξεκινήσουμε μια συζήτηση με τα παιδιά και να αναφέρουμε μερικές βασικές πληροφορίες για το δέντρο της ελιάς, όπως το ότι είναι αειθαλές δέντρο, ότι ευδοκιμεί σε παραθαλλάσιες περιοχές (και να εντοπίσουμε αυτές τις περιοχές στον χάρτη), ότι από την ελιά παίρνουμε το λάδι, ότι στην Ελλάδα έχουμε πολλά τέτοια δέντρα και γι’ αυτό το λάδι είναι το εθνικό μας προϊόν, κ.ά. Μπορούμε να αναφερθούμε, επίσης, στα στάδια επεξεργασίας της ελιάς στο ελαιοτριβείο προκειμένου να μας δώσει το λάδι, πώς μαζεύανε παλιότερα τις ελιές από τους ελαιώνες και πώς σήμερα, που το χρησιμοποιούμε το λάδι (για παράδειγμα φτιάχνουμε σαπούνι, φτιάχνουμε λαδερά φαγητά, φτιάχνουμε ελαιοχρώματα κλπ), να αναφέρουμε ποιήματα (όπως “η ελίτσα, η ελιά”, “ελιά, του ήλιου η θυγατέρα”κλπ.), παροιμίες και εκφράσεις για το λάδι και την ελιά (όπως “Μου ‘βγαλες το λάδι”, “Μη ρίχνεις λάδι στη φωτιά”, “Η θάλασσα είναι λάδι”, “Έκανε λαδιά”, “Να λαδώσω λίγο το εντεράκι μου”, “Η ελιά κρασί δε βγάζει” κλπ), αινίγματα (όπως “Δεν πεθαίνει κι αν περάσουν χρόνια εκατό και χίλια, μας χορταίνει, μας φροντίζει, μας ανάβει τα καντήλια. Τι είναι;” κλπ.) και να ακούσουμε τραγούδια (όπως “ντίλι-ντίλι το καντήλι”, κλπ). (Χρονική διάρκεια: περίπου 30 λεπτά)

2ο Στάδιο

Η παιδαγωγός ζητάει από τα παιδιά να δημιουργήσουν μια εικόνα (ζωγραφιά) απ’ όσα θυμούνται ότι άκουσαν στο παραμύθι. Η παιδαγωγός μπορεί να ξαναδιαβάσει το παραμύθι όσο τα παιδιά ζωγραφίζουν, ώστε να τους ξυπνήσει εικόνες. Οι ζωγραφιές αυτές μπορούν να συλλεχθούν, να τοποθετηθούν με χρονική σειρά και να αποτελέσουν τις εικόνες του παραμυθιού. Εναλλακτικά, η παιδαγωγός μπορεί να χωρίσει τα παιδιά σε ομάδες και σε κάθε ομάδα να αναθέσει να ζωγραφίσει μία συγκεκριμένη εικόνα από το παραμύθι. (Χρονική διάρκεια: περίπου 15 με 20 λεπτά)

3ο Στάδιο

Η παιδαγωγός στη συνέχεια προβάλλει στον προτζέκτορα τον πίνακα του Θεόφιλου “Το μάζεμα των ελαιών (στην Μυτιλήνη)”. Ζητάει από τα παιδιά να παρατηρήσουν το έργο τέχνης, υποβάλλοντάς τους ερωτήσεις έτσι ώστε να ξεκινήσει η συζήτηση γύρω από το θέμα της ελιάς.

Μερικές από τις ερωτήσεις είναι οι εξής: “Πόσους ανθρώπους βλέπετε στην εικόνα;”, “Τι κρατούν στα χέρια τους;”, ¨Τι νομίζετε ότι προσπαθούν να πετύχουν;”, “Τι χρησιμοποιούν για να ρίξουν τις ελιές από το δέντρο;”, “Πού τοποθετούν τις ελιές αφού τις μαζέψουν;”, “Πόσα καλαθάκια μπορείτε να εντοπίσετε;”, “Παρατηρήστε, τι ρούχα φοράνε;”, “Μπορείτε να φανταστείτε ποια εποχή δείχνει ο πίνακας;”Τι λέτε να τις κάνουν τις ελιές που μάζεψαν από τον ελαιώνα;”, “Πού χρησιμοποιούμε το λάδι;” κλπ.

Επίσης μπορούμε να κάνουμε ερωτήσεις που να εξετάζουν το έργο τέχνης όχι μόνο ως προς το θέμα, αλλά και ως προς τις τεχνικές του ζωγράφου ή ως προς τα συναισθήματα και τις σκέψεις που μας προκαλεί. Για παράδειγμα, “Ποια χρώματα χρησιμοποιεί περισσότερο ο ζωγράφος;”, “Ποια χρώματα χρησιμοποίησε για τις ελιές και τον ελαιώνα;”, “Ποια χρώματα χρησιμοποίησε για τα πρόσωπα και το φόντο;”, “Παρατηρώντας τα χρώματα του φόντο, πού νομίζετε ότι βρίσκονται;”, “Τι συναισθήματα σας προκαλεί αυτό το έργο τέχνης;”, “Αν αποτελούσατε μέρος του έργου τέχνης, τι θα θέλατε να ήσασταν;”, “Τι ήχους ακούτε;”, “Τι μυρωδιές μυρίζετε;” κλπ.

Μετά από την ολοκλήρωση της παρατήρησης, ρωτάμε τα παιδιά να μας δώσουν έναν τίτλο για το συγκεκριμένο έργο τέχνης και καταγράφουμε τις απαντήσεις τους. Στη συνέχεια τους αποκαλύπτουμε τον τίτλο που έδωσε ο ζωγράφος και τους αναφέρουμε λίγα στοιχεία για τον ίδιο τον ζωγράφο και τη ζωή του. Τους αποκαλύπτουμε επίσης ότι το συγκεκριμένο έργο τέχνης είναι φτιαγμένο πάνω σε ένα πανί και βαμμένο με λάδια. (Χρονική διάρκεια: περίπου 15 λεπτά)

4ο Στάδιο

Στη συνέχεια ζητάμε από τα παιδιά να δημιουργήσουν μια εικαστική σύνθεση με βάση το περιεχόμενο του πίνακα. Για τη συγκεκριμένη σύνθεση τα υλικά που μπορούν να αξιοποιήσουν (υλικοτεχνική υποδομή) είναι κλαδιά και φύλλα ελιάς, δακτυλομπογιές (αποτύπωμα παλάμης ως κορμός δέντρου), τούλι ή κάποιο άλλο ύφασμα (ως σεντόνι που μαζεύει τις ελιές όταν πέφτουν στο έδαφος για παράδειγμα), μαύρο γκοφρέ χαρτί σε μπάλες (ως ελιές ενδεχομένως), ρολά υγείας (ως κορμοί ενδεχομένως), χαρτόνια (αν θέλουν να σχηματίσουν τα καλάθια όπου συλλέγουμε τις ελιές, ανθρώπινες φιγούρες), τέμπερες, πινέλα, κόλλα, ψαλίδι κ.ά. Τα υλικά που δίνονται δεν χρησιμοποιούνται περιοριστικά. Δίνουμε μια ποικιλία υλικών στα παιδιά και τα αφήνουμε ελεύθερα να δημιουργήσουν ευφάνταστα τον δικό τους ελαιώνα. Ο ρόλος της παιδαγωγού είναι ενθαρρυντικός. (Χρονική διάρκεια: περίπου 30 λεπτά)

5ο Στάδιο

Με αφορμή αυτό το έργο τέχνης, μπορούμε να αξιοποιήσουμε τον μύθο της Αθηνάς και του Ποσειδώνα σχετικά με την ελιά και να το δραματοποιήσουμε. (Χρονική διάρκεια: περίπου 20 λεπτά)

Επίσης, μπορούμε να δείξουμε εικόνες σχετικές ως προς το θέμα της ελιάς και του λαδιού, προβάλλοντας εικόνες άλλων ζωγράφων που απεικόνισαν την ελιά, τους ελαιώνες, το λάδι, τα ελαιοτριβεία, στεφάνια ελιάς όπως είναι το κότινο, το στεφάνι των πρωταθλητών ή προϊόντα τα οποία φτιάχνονται με το λάδι (πχ. Σαπούνι). (Χρονική διάρκεια: περίπου 10 λεπτά)

Ακόμη, το λάδι το χρησιμοποιούμε στο μυστήριο της βάφτισης. Μιλώντας για την βάφτιση, θα μπορούσαν τα παιδιά να υποκριθούν πως βρίσκονται σε μια βάφτιση (Θεατρικό παιχνίδι). (Χρονική διάρκεια: περίπου 10 με λεπτά)

6ο Στάδιο

Μερικές ακόμα δραστηριότητες που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν ανάλογα με τις δυνατότητες των παιδιών είναι οι εξής:

- Μπορούν να ομαδοποιήσουν τις ελιές ανάλογα με το μέγεθος (μεγάλες – μικρές) και το χρώμα τους (μαύρες - πράσινες - μωβ)

- Μπορούν να μάθουν να γράφουν με κεφαλαία γράμματα τις λέξεις “ΕΛΙΑ” και “ΛΑΔΙ”

- Σε μεγαλύτερο επίπεδο, μπορεί να τους ζητηθεί να σχηματίσουν σύνθετες λέξεις από την ελιά και το λάδι (πχ. Ελαιόχρωμα, ελαιόψωμο, λαδόξυδι, λαδολέμονο, ελαιοτριβείο, ελαιομάζωμα κλπ.)

- Με αφορμή τις γνώσεις μας για το κότινο, το στεφάνι των πρωταθλητών, μπορούμε να οργανώσουμε αγώνες δρόμου στο προαύλιο.

- Μπορούμε να δοκιμάσουμε πειράματα με το λάδι και το νερό

- Να δοκιμάσουν διάφορες ελιές και ψωμάκι με λαδάκι και ρίγανη

- Να φτιάξουμε το δικό μας ελαιόψωμο